Yaşlı hizmetlerinde ‘sosyal yaşlı hizmeti’ ne demektir? Niçin gereklidir ve hangi hizmetler bunun içinde yer almalıdır? Bugün sizlere biraz bunlardan söz etmek istiyorum.
Sosyal yaşlı hizmetlerinin temel ilkesi yaşlıyı kendi kendine yetecek, kendi kendine yardımcı olabilecek bir konuma getirmektedir. Yani yaşlıyı çevresinden bağımsız bir birey olarak kabul ederek, onu her türlü yardım ve destekten bağımsız kılmak, sosyal yaşlı hizmetlerinin ideal amacı olarak tanımlanmaktadır. Bunun realitede her zaman mümkün olmadığını herkes bilmektedir. Fakat önemli olan ideal hedefe yaklaşabilmektedir.
Yaşlıları içinde yaşadıkları sosyal çevreden bağımsız kılabilmek ve o çevreye entegre ederek, katılım olanaklarını çoğaltabilmek için hangi girişimler mantıklı ve gereklidir? Gerontoloji, özellikle yaşlanan toplumu da göz önüne alan pek çok öneri ile toplumun da geleceğini güvence altına alan öneriler getirmektedir.
Meslek yaşamının sona ermesiyle birlikte başlayan yeni yaşam döneminde yaşlıların pek çoğu kendilerini işe yaramaz bireyler olarak algılamaya başlamaktadırlar. Yaşam, bir anda kendilerine anlamsız görünmektedir. Oysa mesleki bilgilerin topluma yararlı şekilde devreye sokabilecek durumdadırlar. Bu yaşlılara böyle bir imkan sunulabilir. Hem kendilerine olan güvenlerini koruyabilirler, hem de geriden gelen geçlere yardımcı olabilirler. Örneğin birçok ülkede sunulan ve başarılı sonuçlar alınan girişimlerden biri şudur: Yaşlılar, genç yatırımcılara danışmanlık hizmetleri sunmaktadırlar. Meslek yaşamında esnaflık yapmış veya işadamı olan yaşlılar, meslek yaşamlarında edindikleri bilgileri ve tecrübeleri, genç yatırımcılara danışmanlık hizmeti bağlamında aktararak, onların başarı şansını arttırmaktadırlar. Sağlık durumu iyi ve zinde pek çok yaşlı, genç ebeveynlere de destek olabilir. Örneğin çalışan genç ebeveynlerin çocuklarına göz kulak olabilirler, çocukların okul ödevlerine yardım edebilirler.
Yaşlılara kendilerini organize etme olanakları da sunulabilir. Türkiye’de pek az yaşlının organizeli hareket etme şansı vardır. Oysa yaşlılara bu olanak sunulursa, hem kendi sorunlarını topluma duyurma şansları çoğalacaktır, hem de toplumun bunlara getireceği çözümler, toplumsal gelişmeyi destekleyen tarz ve biçimlerde devreye sokularak, yeni istihdam olanakları yaratılacaktır. Örneğin yaşlılar için sağlık beslenme büroları, yaşlılar için el işleri atölyeleri gibi pek çok organizeli hareket biçiminden yararlanılabilir.
Kuşaklararası ilişkileri destekleyen girişimlerin de bu bağlamda değeri yüksektir. Değişen nüfus yapısı, yaşam biçimleri ve aile yapısı, örneğin yeni ikamet biçimleri üzerinde düşünmeyi gerekli kılmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde tek kişilik, sadece yaşlılardan meydana gelen haneler çoğalacaktır. Bunun yanı sıra gençler arasında da tek başına yaşayanların sayısı artacaktır. Örneğin yeni bir ikamet biçimi olarak yaşlı ve gençlerin birlikte yaşadıkları, akrabalık ilişkilerine dayanmayan yeni ikamet tarzları üzerine çalışmalar yapılabilir. Kuşaklararası dayanışma ve ilişkilerin gelişmesinde yeni bir yola girmeyi de sağlayan bu girişimlerin örneklerine başka ülkelerde rastlanmaktadır.
Yaşlılara Yardım ve Destek Ağları kurmak da mümkündür. Tek başına yaşayan, bakıma muhtaç yaşlılara evlerinde yeni hizmetler götürmek kadar, onları topluma katılıma teşvik eden yeni hizmet türlerinden de faydalanılabilir. Ama aynı zamanda bakım araç-gereçleri üzerine danışmanlık hizmetleri veya Bakım Acil Servisleri kurularak, yaşlıların sosyal ihtiyaçlarına cevap veren yeni bir yaşlılık kültürüne doğru yol alınabilir.
Burada sosyal yaşlı hizmeti kavramı altında sunduğum hizmetler sadece sunulabilecek hizmetlerden sadece ufak bir örnektir. Bu hizmetlerin kimileri ‘gönüllü hizmet’ olarak sunulmaktadırlar, kimileri ise ücretli hizmetler kapsamında yer almaktadırlar. Her ikisinden de yararlanılan bir “Sosyal Yaşlı Hizmeti Ağı” giderek yaygınlaşmaktadır. Bu çalışmaları Türkiye’nin her yerinde uygulamaya koyabiliriz. Sadece her bölgenin ihtiyaçlarını belirlemek gerekir. Dolayısıyla Gerontolojinin amaç ve hedefleri dikkate alındığında, sosyal yaşlı hizmetleri, hizmet sunuyor olmak için yapışan girişimler değildir, aksine ihtiyacı karşılamak için sunulan hizmetlerdir.
Türü, kapsamı, içeriği, amaçları ve hedefleri, yaşlı olarak adlandırdığımız büyük kitlenin içindeki alt gruplara, yaşadıkları sosyal çevreye, kültürel farklılıklara göre değişir. Bu yüzden yerel hizmetler olarak düşünülmelidirler.