Korkmayın, size sigaranın zararlarından bahsedecek, kullanıyorsanız zaten uymayacağınız tavsiyelerde bulunacak değilim. Konumuz apayrı bir şey. Ama sırayla gidelim ki mesele anlaşılabilsin.
Yaşlanma ve yaşlılık olgularını inceleyen Gerontoloji; bilgilerine ampirik araştırmalarla ulaşır. Yani gerontolojik bilgiler tecrübeye dalı bilgidir. Tecrübeye dayalı bilgilere erişmede ise pek çok yöntem kullanılır. Bunları genel olarak iki gruba ayırırız: Nitel yöntemler ve nicel yöntemler. Bunlar Gerontolojinin yöntemleri değildir. Bütün Sosyal Bilimler aynı yöntemleri kullanmaktadır. Sadece inceledikleri “nesne” farklıdır, ama ilgili nesnenin nasıl inceleneceği bellidir.
Ampirik bilgi yöntemlerini istatistik yöntemlerinden kesin şekilde ayırt etmek gerekir. Birincisi Sosyal Bilimlerin konudur, diğeri Matematiğin. Dolayısıyla bir gerontolog yaşlanma ve yaşlılığı araştırırken Sosyal Bilimlerin araştırma yöntemlerini bilmelidir. İstatistik sonra gelir. Eğer bunun bilincinde olmazsa, gerontolog, Gerontolojinin teorileriyle ilgilenmez, bir ampirik araştırmanın nasıl yapılacağını bilmez ve sadece gelişigüzel sorulara verilen cevapları, artık istatistik yazılımlarının da yardımıyla hesap kitap bilmeden bir düğmeye tıklayarak pek çok istatistiksel sonuç elde eder. Sonra bunların içinde aklına yattığı kadarıyla araştırdığı nesneyi, yani olguyu açıklayabildiğine inandığı rakamları cımbızla çekip diğerlerini yok kabul eder ve böyle saçma sapan bir çalışmayı bilimsel çalışma olarak kamuoyuna sunar.
Sosyal Bilimlerin araştırma yöntemleri hakkında bilgisi zayıf olan ve bitirme tez dönemlerinde çok sık karşılaştığımız gerontolog adaylarında sıkça gözlemlenen eğilimlerden biri de, maalesef soru kâğıdının ne anlama geldiğini bilmemeleridir. Bu adaylar bir soru kâğıdı hazırlamayı “çok basit” bir uğraş kabul ederek, kantinde kahvesini içerken, sorularını da hazırlar. Hâlbuki sosyal bilimsel araştırmalarda her şey soru kâğıdına bağlıdır. Üzerinde düşünülmeden hazırlanan bir soru kâğıdının hem araştırmacıya hem de araştırmaya çok büyük zararları dokunur. Bunun örneklerini bilim adına yayınlanmış sözde makalelerde çok sık görüyoruz. Şimdi madem sonu tanımlıyorum, o zaman bakış açısın da ortaya koyalım ki; bilmeyene belki bir yararı dokunur.
Soru kâğıdı araştırmanın veri toparlama “aracı” olarak tanımlanır. Bu çok isabetli bir tanımdır. Çünkü araştırma “tekniği” ile bağlantılıdır. Eğer aracınızı kullanmayı bilmezseniz, o zaman yanlış sonuçlara ulaşırsınız. Ölçtüğünüzü zannettiğiniz şeyi ölçüp ölçmediğinizi bilmeniz için soru kâğıdı büyük bir itinayla hazırlanmalıdır.
Sosyal Bilimlerin araştırma yöntem ve teknikleri üzerine kaleme alınmış olan Almanca bir kitapta yer alan şu örnek, soru tekniğinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bir araştırmacı, iki ayrı araştırmada şu soruyu sormuştur ve cevapları karşılaştırmıştır:
Birinci araştırmanın sorusu: “Dua ederken sigara içmek günah mıdır?” Buna deneklerin yaklaşık %80’ni “günahtır” cevabını vermiştir.
İkinci araştırmanın sorusu: “Sigara içerken dua etmek günah mıdır?” Buna denklerin yaklaşık %80’ni “günah değildir” cevabını vermiştir.
Araştırmacı temsili örneklemlerle (yani: ana kütleyi temsil eden özelliklere sahip olan bir numune) çalıştığı için bulgularının güvenilir ve sağlam olduklarını gösterebilmektedir. Dolayısıyla sosyal bilimsel araştırmaların hepsinde sadece sorunun içeriği değil, aynı zamanda soru tasarımı da önemlidir. Yukarıdaki iki soru aynı şeyi sorduğu halde, “dua” ve “sigara içmek” kavramlarının sırasında yapılan ufak bir değişiklik, deneklerin cevabını üst düzeyde etkilemektedir.
Bu basit, ama belirleyici kuralı dikkate almadan, hele hele teorisiz bir ampirik araştırmanın hiçbir değeri yoktur. Bu yüzden sosyal bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinin anlatıldığı kitaplarda sık sık “veri çöplüğü” kavramına rastlarız.
Benim genç gerontologlara tavsiyem şudur: Veri çöplüğü yaratmamak için önce Sosyal Bilimlerin araştırma yöntemleri ve teknikleri hakkında sağlam bir temel oluşturunuz, sonra istatistiği öğreniniz. İkisi de gereklidir, ama yöntem daha önemlidir. Yöntemden de önemlisi, Gerontolojinin teorilerini muhakkak öğreniniz. Meraklısına Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri ve Gerontoloji Teoriler adlı gerontolog adayları ile birlikte sınıfta yazacağımız ikinci kitabımız, yine KaraGözlü Merkep Muallim’in Anla, Uygula, Kanma adlı serisini oluşturacaktır. Katılım herkese açık ve gönüllük esası tek şarttır. Haydi derse…